Nước Mỹ – Một đất nước nhiều chính quyền

Hệ thống liên bang là bước tiến mới nhất của một quá trình tiến hóa. Trước khi Hiến pháp ra đời, có chính quyền của các thuộc địa riêng rẽ (sau này trở thành các bang) và trước khi có chính quyền thuộc địa thì có chính quyền các hạt và các đơn vị nhỏ hơn.

Những người soạn thảo Hiếp pháp Hợp chủng quốc Hoa Kỳ đã không đề cập tới hệ thống chính quyền đa cấp này. Trong khi vẫn coi cơ cấu quốc gia là quan trọng nhất, họ đã khôn ngoan thừa nhận sự cần thiết phải có một loạt cấp chính quyền có quan hệ trực tiếp hơn và thích ứng một cách nhạy bén hơn với các nhu cầu của dân chúng. Do vậy, các chức năng nhất định, như quốc phòng, quản lý tiền tệ và quan hệ đối ngoại, chỉ có thể được kiểm soát bởi một chính phủ mạnh, tập trung hóa. Nhưng những vấn đề khác, như hệ thống vệ sinh, giáo dục và giao thông vận tải địa phương, thì nên thuộc phạm vi quyền xử lý của địa phương.

Chính quyền bang 

Những vấn đề hoàn toàn nằm trong khuôn khổ đường biên giới bang là mối quan tâm riêng của mỗi chính quyền bang. Những vấn đề ấy bao gồm hệ thống thông tin liên lạc nội bang; các quy chế liên quan đến quyền sở hữu, công nghiệp, kinh doanh và các ngành công ích; luật hình sự của bang; và các điều kiện lao động trong bang. Trong bối cảnh đó, chính phủ liên bang, đòi hỏi chính quyền các bang phải mang hình thức dân chủ, và chính quyền bang không được áp dụng bất kỳ luật lệ nào mâu thuẫn hoặc vi phạm Hiến pháp liên bang hay các luật và các điều ước của Hợp chủng quốc Hoa Kỳ.

Tất nhiên có nhiều lĩnh vực còn chồng chéo giữa phạm vi thẩm quyền của bang và liên bang. Đặc biệt trong những năm gần đây, chính phủ liên bang đã đảm nhận trách nhiệm ngày càng lớn trong các vấn đề y tế, giáo dục, phúc lợi, giao thông vận tải, xây dựng nhà ở và phát triển đô thị. Tuy nhiên trong trường hợp chính phủ liên bang thực thi những trách nhiệm như vậy tại các bang, các chương trình thường được thông qua dựa trên cơ sở hợp tác giữa hai cấp chính quyền, chứ không phải là một sự áp đặt từ trên xuống.

Cũng giống như chính quyền quốc gia, chính quyền bang cũng có ba nhánh: hành pháp, lập pháp và tư pháp; chúng gần như tương đương về chức năng và phạm vi với các nhánh đồng nhiệm cấp quốc gia. Quan chức hành pháp cao nhất của bang là thống đốc, được bầu lên theo phương thức phổ thông đầu phiếu, thường với nhiệm kỳ 4 năm (mặc dù một vài bang nhiệm kỳ là 2 năm). Trừ Nebraska là bang mà Quốc hội chỉ có 1 viện, còn tất cả các bang đều có cơ quan lập pháp gồm 2 viện, viện cao hơn thường được gọi là Thượng viện, và viện thấp hơn thường được gọi là Hạ viện, Viện Dân biểu hay Đại hội đồng bang. Trong hầu hết các bang, thượng nghị sĩ có nhiệm kỳ 4 năm và hạ nghị sĩ có nhiệm kỳ 2 năm.

Hiếp pháp của các bang có một số chi tiết khác nhau nhưng nhìn chung đều theo một khuôn mẫu giống như khuôn mẫu của Hiến pháp liên bang, gồm một tuyên bố về các quyền của nhân dân và một kế hoạch tổ chức chính quyền. Về những vấn đề như hoạt động của các doanh nghiệp, ngân hàng, các dịch vụ công ích và tổ chức từ thiện, Hiến pháp bang thường chi tiết và rõ ràng hơn Hiến pháp liên bang. Tuy nhiên, hiến pháp mỗi bang đều quy định rằng quyền tối cao là thuộc về nhân dân, và thiết lập các tiêu chuẩn, nguyên tắc nhất định làm nền tảng của chính quyền.

Chính quyền thành phố 

Ngày nay, Hợp chủng quốc Hoa Kỳ là một quốc gia đô thị hóa cao độ, với khoảng 81% dân số hiện sống ở các thị trấn, thành phố lớn hay các vùng ngoại ô. Những con số thống kê này cho thấy chính quyền các thành phố đóng vai trò vô cùng quan trọng trong mô hình tổng thể của chính quyền Mỹ. Ở một mức độ lớn hơn so với cấp liên bang hay cấp bang, thành phố phục vụ trực tiếp các nhu cầu của dân chúng, cung cấp tất cả mọi thứ, từ cảnh sát, phòng cháy chữa cháy tới các quy tắc vệ sinh, quy định về y tế, giáo dục, giao thông vận tải công cộng và xây dựng nhà cửa.

Công việc điều hành các thành phố lớn ở Mỹ vô cùng phức tạp, Chỉ nói riêng về mặt dân số, Thành phố New York có số dân lớn hơn 39 trong 50 bang. Người ta thường nói rằng sau chức vụ tổng thống, vị trí lãnh đạo khó khăn nhất đất nước là vị trí thị trưởng Thành phố New York.

Chính quyền thành phố được trao cho các đặc quyền bởi bang, và bản hiến chương của thành phố thể hiện chi tiết các mục tiêu và quyền hạn của thành phố. Nhưng trên nhiều khía cạnh, các thành phố có chức năng độc lập với bang. Tuy nhiên, đối với hầu hết các thành phố lớn, sự hợp tác với các tổ chức của bang và liên bang là rất quan trọng để đáp ứng được nhu cầu của cư dân.

Các loại hình chính quyền thành phố trên toàn quốc khác nhau rất nhiều. Tuy nhiên, hầu như tất cả các chính quyền đều có một hội đồng trung tâm do cử tri bầu ra, và một quan chức điều hành với sự hỗ trợ của những người đứng đầu các sở (ban, ngành) để giải quyết các vấn đề của thành phố.

Có ba dạng tổng quát của chính quyền thành phố: thị trưởng – hội đồng, ủy ban và nhà quản lý thành phố. Đây là những hình thái thuần túy; nhiều thành phố đã phát triển một mô hình kết hợp hai hay ba hình thái đó.

Thị trưởng – Hội đồng

Đây là hình thái lâu đời nhất của chính quyền thành phố tại Hợp chủng quốc Hoa Kỳ, và cho tới đầu thế kỷ 20, nó được hầu hết các thành phố ở Mỹ áp dụng. Cơ cấu của nó tương tự cơ cấu của chính quyền bang và quốc gia, với một thị trưởng đắc cử là người đứng đầu nhánh hành pháp, và một hội đồng được bầu ra, đại diện cho các vùng lân cận, hình thành nên nhánh lập pháp. Thị trưởng bổ nhiệm những người đứng đầu các sở của thành phố và các quan chức khác, đôi khi với sự phê chuẩn của hội đồng. Thị trưởng có quyền phủ quyết các sắc lệnh của thành phố và thường sẽ chịu trách nhiệm chuẩn bị ngân sách của thành phố. Hội đồng thành phố phê chuẩn các sắc lệnh, các luật lệ của thành phố, ấn định thuế suất trên tài sản và phân bổ ngân sách giữa các sở ngành khác nhau của thành phố.

Ủy ban

Hình thái này kết hợp hai chức năng lập pháp và hành pháp trong một nhóm quan chức, thường là ba người hay nhiều hơn, được bầu ra trên phạm vi toàn thành phố. Mỗi ủy viên của ủy ban này giám sát hoạt động của một hay nhiều sở của thành phố. Một người được chỉ định là người đứng đầu của tổ chức và thường được gọi là thị trưởng, mặc dù quyền lực của thị trưởng chỉ tương đương quyền của các ủy viên đồng nhiệm khác trong ủy ban.

Nhà quản lý thành phố

Nhà quản lý thành phố là một sự đáp ứng đối với tình trạng ngày càng phức tạp của các vấn đề đô thị đòi hỏi có sự tinh thông về quản lý mà thường không có được ở các quan chức được bầu chọn. Giải pháp cho vấn đề đó là ủy thác hầu hết quyền hành pháp, bao gồm việc cưỡng chế thực thi pháp luật và việc cung cấp các dịch vụ, cho một nhà quản lý thành phố có tính chuyên nghiệp, có kinh nghiệm và được đào tạo bài bản.

Hình thức nhà quản lý thành phố đã ngày càng được nhiều thành phố áp dụng. Theo phương án này, một hội đồng nhỏ được bầu ra để soạn thảo các sắc lệnh cũng như thiết lập chính sách của thành phố, nhưng hội đồng này sẽ thuê một nhà quản lý hành chính được trả lương, còn gọi là nhà quản lý thành phố, để thực thi các quyết định của hội đồng. Nhà quản lý lập ra ngân sách thành phố và giám sát hầu hết các sở. Thông thường, nhiệm kỳ quản lý không được quy định; nhà quản lý sẽ còn làm việc chừng nào hội đồng vẫn hài lòng với công việc của ông hay bà ta.

Chính quyền hạt

Hạt là đơn vị hành chính dưới bang, thường bao gồm hai thị trấn hoặc nhiều hơn và một số làng xã, nhưng không nhất thiết là như vậy. Thành phố New York quá lớn nên được chia thành 5 khu hành chính riêng biệt, mỗi khu là một hạt theo đúng nghĩa của nó: Bronx, Manhattan, Brooklyn, Queens và Staten Island. Mặt khác, hạt Los Angeles, với dân số gần 10 triệu người, lại bao gồm 88 thị trấn nhỏ với chính quyền riêng và các khu trực thuộc được điều hành trực tiếp bởi chính quyền hạt.

Ở hầu hết các hạt của Hoa Kỳ thường có một thị trấn hay một thành phố được quy định là trung tâm của hạt, nơi đóng trụ sở của các cơ quan chính quyền và là địa điểm họp của hội đồng các ủy viên và các giám sát viên. Ở các hạt nhỏ, hội đồng này do toàn hạt lựa chọn; ở các hạt lớn, các giám sát viên sẽ đại diện cho các quận hay các thị trấn riêng biệt. Hội đồng sẽ đánh thuế, vay mượn và phân bổ ngân sách, ấn định mức lương cho các nhân viên của hạt, giám sát các cuộc bầu cử, xây dựng và bảo trì đường cao tốc và cầu, quản lý các chương trình phúc lợi cấp quốc gia, bang và hạt.

Chính quyền thị trấn và làng xã

Có hàng ngàn đơn vị pháp lý khu vực quá nhỏ để được coi là chính quyền thành phố. Những đơn vị này được trao quyền bởi tư cách là các thị trấn và làng xã, và giải quyết những nhu cầu mang tính đại phương hạn hẹp, như lát đường và chiếu sáng đường phố; đảm bảo cung cấp nước; cung cấp lực lượng cảnh sát và phương tiện phòng cháy chữa cháy; thiết lập các quy chế y tế địa phương; bố trí các bãi chứa rác và các chất phế thải khác, hệ thống cống rãnh; thu thuế địa phương để hỗ trợ các hoạt động của chính quyền; hợp tác với bang và hạt trong việc trực tiếp quản lý hệ thống trường học địa phương.

Chính quyền thường được giao phó cho một ban hay hội đồng dân cử, có thể được gọi với nhiều tên khác nhau: hội đồng thị trấn hay làng xã, hội đồng những người được lựa chọn, hội đồng giám sát viên, hội đồng các ủy viên ủy ban. Hội đồng có thể có chủ tịch hay người đứng đầu có chức năng như một quan chức điều hành chính, hoặc có thể là một thị trưởng dân cử. Những người làm việc cho chính quyền có thể bao gồm các thư ký, thủ quỹ, cảnh sát, các nhân viên cứu hỏa, nhân viên phúc lợi và y tế.

Các chính quyền địa phương khác

Chính quyền liên bang, bang và địa phương được đề cập ở đây chưa phải là một bức tranh đầy đủ về toàn bộ các đơn vị chính quyền Mỹ. Cục Điều tra dân số (theo Bộ Thương mại) đã xác nhận có không dưới 89,055 đơn vị chính quyền địa phương trên toàn Hợp chủng quốc Hoa Kỳ, gồm các hạt, thị trấn, tiểu thị trấn, các khu hành chính – giáo dục, và các đặc khu.

Những quyền mà Hiến pháp không trao cho Liên bang cũng không ngăn cấm đối với các bang, thì được dành cho các bang hoặc cho nhân dân”

– HIẾN PHÁP HỢP CHỦNG QUỐC HOA KỲ, ĐIỀU SỬA ĐỔI THỨ MƯỜI, 1789 –

Theo RH/ Duhocnamphong

Phuong Tran